Yozgat, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan bir ildir. Çekerek, Aydıncık ve Kadışehri ilçeleri ise Karadeniz Bölgesi'nde kalır.
Yozgat ili nüfusu 419.095'dir. Bu nüfusun %76,35'i şehirlerde yaşamaktadır (2021 sonu). İlin yüz ölçümü 13.690 km<sup>2</sup>dir. İlde km<sup>2</sup>ye 31 kişi düşmektedir (Bu sayı merkezde 53’tür.). İlde yıllık nüfus %0,14 <u>azalmıştır.</u>1 İlin yüz ölçümü 13.690 km<sup>2</sup>dir.
Şubat 2021 TÜİK verilerine göre 14 ilçe, 36 belediye, bu belediyelerde 234 mahalle, ayrıca 558 köy bulunmaktadır.2
İl merkezinin denizden yüksekliği 1.317 metredir.
İlin asıl adı "Bozok" olup 1927 yılında ismi "Yozgat" olarak değiştirilmiştir. Oğuzların "Bozok" koluna mensup Türkmenlerin bu bölgeye akınıyla birlikte yöre "Bozok" ismiyle anılmıştır. 1800'lü yıllara doğru bu ismin yanı sıra "Yozgat" adı da telaffuz edilmiştir.
"Yozgat" adının menşei konusunda ise değişik söylentiler ileri sürülmektedir. Bir rivayete göre Yozgat Saray Köyü'nden (bugün itibarıyla kasaba) itibaren aşağıdan yukarıya doğru kat kat yükselmektedir. Bu kat kat yükselişinden ve rakımının yüksekliğinden dolayı önceleri "yüz kat" denmiş, zamanla bu isim söylene söylene "Yozgat" hâlini almıştır.
Diğer bir rivayete göre aşiret reisi Ömer Cabbar Ağa'nın yüzü çopurdu. Bu yüzden kendisine Çopur veya Çapar Koca derlerdi. Söylentiye göre Cabbar Ağa, sürülerini bir yaz günü yaylakta otlatırken karşısına Hızır çıkıyor ve davar sahibi Cabbar Ağa'dan içmek için süt istiyor. Güler yüzlü Ömer Ağa hemen misafirine ikramda kusur etmeyerek gönül hoşluğu ile sütü ikram eder. Hızır sütü içtikten sonra çok memnun kalır ve Cabbar Ağa'ya "Çobanoğlu; yozuna yoz katılsın, memleketinin adı Yoz-Kant olsun." der. Bu sözü söyleyerek kaybolur. Temeli böyle olan Yoz-Kant, söylene söylene Yozgat hâlini alır.
İsmin kaynağı hakkında her ne kadar tatmin edici bir bilgi yoksa da uzun yıllar bu bölgenin böyle anıldığı bilinmektedir.
2. Dönem Kütahya Mebusu Cemil Bey tarafından verilen bir takrir ile Yozgat ismi Bozok olarak değiştirilmiş, bilahare 23 Haziran 1927 tarihinde Bozok Mebusu Süleyman Sırrı Bey ve arkadaşlarının verdiği bir takrirle Bozok ismi tekrar Yozgat olarak değiştirilmiştir.
Bugünkü Yozgat ili bölgesi ve komşu yörelerin Osmanlı Türkleri devrindeki adıdır. Burası Osmanlı öncesi Kara Tatar Türkleri ve az oranda Moğol topluluğunun yaşadığı bir yer idi. Ankara Savaşı'ndan sonra Türkistan hakanı Timur, buradaki Türk ve Moğol topluluklarını Orta Asya'ya taşımıştır. 15. asrın başında Boz-Ok Türkmenleri, Dulkadırlı Türkmenleri adıyla burayı yurt tuttular.
Bunlardan işaret edilmeyen birçok oymak da Dulkadırlı'dan idiler.3 Kazakistan'da Bozok adlı tarihi yerleşim yeri bulunmuştur4. Arkeolojik kazılarda buradaki eski yerleşimden birçok eşya çıkmıştır5.67
Yozgat ili, tahminen beş bin yıllık bir geçmişe sahiptir. Yozgat çevresinde ilk siyasi birliğini kuran devlet Hititlerdir. Hititler döneminde, bugün Çorum sınırları içinde bulunan Hattuşaş antik şehri kurulmuştur. Osmanlı son döneminde Bozok Sancağı olarak geçmektedir8.
Yozgat, İç Anadolu Bölgesi'nin Orta Kızılırmak Bölümü'nde Bozok Platosu üzerinde yer almaktadır.
Ankara–Sivas kara yolu ile Samsun-Kayseri-Mersin kara yolları Yozgat'tan geçmektedir. Bu yollar, uluslararası taşımacılıkta önemli bir yere sahiptir. Ülkemizden ve Avrupa ülkelerinden Orta Doğu'ya yapılan ticaret, bu yolların önemini daha da artırmaktadır. Kuzeyde; Çorum, Amasya, Tokat, doğuda; Sivas, güneyde; Kayseri, Nevşehir, batıda; Kırşehir, Kırıkkale illeri ile komşudur.
İlin doğusu ile batısı arasında yaklaşık sekiz dakikalık bir fark vardır. Yozgat, alan bakımından Türkiye'nin on beşinci ilidir. İzdüşüm alanı 13597 km<sup>2</sup>, gerçek alanı ise 14123 km<sup>2</sup>'dir. İl geneli fazla dağlık değildir.
Yozgat, on dört ilçeden oluşmaktadır. Bunlar; Akdağmadeni, Aydıncık, Boğazlıyan, Çandır, Çayıralan, Çekerek, Kadışehri, Saraykent, Sarıkaya, Şefaatli, Sorgun, Yenifakılı, Yerköy ve Yozgat.
İllerde protokolde ilk sırada yer alan vali, merkezi yönetimi temsil eder ve cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Aynı seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.
İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt sistemine göre belirlenir (2972 sayılı Kanun'un 23'üncü maddesi).
İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak beş kişilik İl Encümenini seçer.910
Merkezî yönetim, vali ve il müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve il encümeni) seçilmişlerden oluşur ancak vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.
Yozgat Valisi, 1973 yılında İzmit'te doğan Ziya Polat’tır. 18 Haziran 2020 tarihinde Mamak Kaymakamı iken atanmıştır.11
Yozgat Belediye Başkanı, 1972 yılında Yozgat'ta doğan Celal Köse (AK Parti), 31 Mart 2019 seçimlerinde %40,86 oy oranıyla seçilmiştir.12
2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Yozgat İl Genel Meclisi üye sayısı; 25 AK Parti, 3 CHP, 9 MHP ve 1 İYİ Parti olmak üzere 36’dır.13 Yozgat Belediye Meclisi ise 18 AK Parti ve 7 MHP olmak üzere 25 üyeden oluşur.14
2018 genel seçimleri sonucu, Yozgat'ı temsilen TBMM'e AKP'den iki milletvekili (Bekir Bozdağ, Yusuf Başer), CHP'den bir milletvekili (Ali Keven) ve MHP'den bir milletvekili (İbrahim Ethem Sadef) seçilmiştir.15
İlin nüfusu 2000 yılına kadar sürekli artmış fakat bundan sonra düşüşe geçmiştir. 1960-2008 yılları arası ilin nüfusu %20,33 artmıştır. Bu dönemde yıllık nüfus artış hızı ortalama %0,42 olmuştur. İlin yaş ortalaması epey gençtir. Özellikle 10-14 ve 15-19 yaş grubunun nüfusa oranı yüksektir.16
Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2023 verileri 17)
Yozgat ili nüfusu: 418.442'dir. Bu nüfusun % 76,03'ü şehirlerde yaşamaktadır (2022 sonu). İlin yüzölçümü 13.690 km<sup>2</sup>'dir. İlde km<sup>2</sup>'ye 31 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkezde 54’dür.) İlin nüfusu 58 kişi <u>azalmıştır</u>. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Aydıncık (% 17,25,79)- Kadışehri (-% 4,75)
06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 14 İlçe, 36 belediye, bu belediyelerde 234 mahalle ve ayrıca 558 köy vardır.
| 2022 yılı sonunda Yozgat ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri |
| İlçe |
| Akdağmadeni |
| Aydıncık |
| Boğazlıyan |
| Çandır |
| Çayıralan |
| Çekerek |
| Kadışehri |
| Merkez |
| Saraykent |
| Sarıkaya |
| Sorgun |
| Şefaatli |
| Yenifakılı |
| Yerköy |
| Yozgat |
İlde, lisans ve lisansüstü düzeyinde eğitim veren Bozok Üniversitesi vardır. Bunun yanı sıra ilde İmam Hatip Lisesi fen lisesi, Yozgat Endüstri Meslek Lisesi, anadolu öğretmen lisesi, turizm-otelcilik meslek lisesi ve Anadolu lisesi bulunmaktadır.
Yozgat kalkınmada birinci derecede öncelikli yöreler kapsamındadır. 1998 yılında çıkarılan 4325 sayılı kalkınmada öncelikli illerde istihdam yaratılması ve yatırımların teşvikine yönelik kanun ile Yozgat Sanayisi bir nebze de olsa canlılık kazanmış, Organize Sanayi Bölgesi (OSB) tahsis başvurularında doluluk yaşanmıştır. 2001 yılında yaşanan ekonomik krizle birlikte OSB’de faaliyet gösteren firma sayısında ciddi bir düşüş olmuş, sonrasında çıkarılan 5084 sayılı Kanun da -4325 sayılı Kanun kadar etki oluşturamasa da- yeni yatırımların oluşmasını sağlamıştır.
Yozgat ilinde ağırlıklı üretim; gıda, konfeksiyon, metal işleme, tuğla ve hazır beton gibi üretim kollarıdır.
İlin ekonomisi büyük oranda tarıma dayalıdır. Yer şekilleri %98,8 oranında tarıma imkân vermektedir. İlde, yarı kurak iklim şartlarından dolayı, kuru tarım yaygınlaşmış ve ürün çeşitleri azalmıştır. İlde yoğun olarak tahıllar ve baklagiller yetiştirilmektedir. Bunların yanı sıra sulu tarım alanlarında şeker pancarı, ayçiçeği, patates ve soğan türü ürünler yetiştirilmektedir. Sulanabilir alanlar sınırlı olduğu için, il tarımında sebze üretiminin önemi azdır. İklimin sert oluşu ve depolama olanaklarının azlığından dolayı meyve üretimi büyük boyutlarda değildir. Elma, armut, kayısı, vişne, üzüm, ayva, badem ve ceviz yetiştirilen başlıca meyvelerdir. Dayılı Köyü tarımda çok gelişmiş olup Yozgat nüfusunun yaz aylarında büyük oranda sebze ihtiyacını karşılamaktadır.
İl ekonomisinde tarımın yanı sıra hayvancılık da önemli bir gelir kaynağıdır. Bozkırların geniş yer kaplaması küçükbaş hayvancılığın yaygınlaşmasına ortam hazırlamıştır. Hayvancılık genelde tarımsal faaliyetlerle bir arada yapılmakta olup mera hayvancılığı biçimindedir. Son yıllarda hayvan soylarının ıslahı çalışmaları ve hayvansal ürünleri değerlendirmeye yönelik sanayi faaliyetleri ile hayvancılık alanında canlanma olmuş, modern işletmeler kurulmaya başlamıştır. İlde, küçükbaş hayvanlardan; akkaraman koyunu, kıl ve tiftik keçisi, büyükbaş hayvanlardan sığır ve manda gibi cinsler beslenmektedir. Deri üretimi Yozgat'ın önemli gelir kaynaklarındandır. Son yıllarda kümes hayvancılığında da önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Küçük ölçekli tavuk çiftliklerinde, modern yöntemlerle üretim yapılmakta olup özellikle 1995 yılından itibaren yumurta üretiminde belirgin artışlar olmuştur.
İl topraklarının %18,24'ünü kaplayan ormanlar Akdağmadeni, Aydıncık, Çandır, Çayıralan, Çekerek, Kadışehri ve Saraykent'te yoğunlaşmıştır. Boğazlıyan ve Yenifakılı ilçelerinde ise orman örtüsü neredeyse hiç yoktur. İlde ormanları işletmek ve korumak üzere toplam üç işletme müdürlüğü mevcuttur.
Orman alanlarına bağlı olarak ormancılık yapılmaktadır.
| Konum Bilgileri |
| İlçe |
| Yozgat Merkez |
| Akdağmadeni |
| Aydıncık |
| Boğazlıyan |
| Çandır |
| Çayıralan |
| Çekerek |
| Kadışehri |
| Saraykent |
| Sarıkaya |
| Sorgun |
| Şefaatli |
| Yenifakılı |
| Yerköy |
| YOZGAT |
Yozgat karayolu üzerinde bulunması ve özellikle Hattuşaş (Hitit Medeniyeti Başkenti)'ın yakın olması ve Hattuşaş ile Kapadokyayı birbirine bağlayan Atatürk yolunun il merkezinden geçmesi nedeniyle yabancıların uğrak yeridir. Bozok yaylası olarak da adlandırılan ve ilkçağlardan beri yerleşim yeri olan Yozgat, bozulmamış doğası, misafirperver sıcakkanlı insanları, çok güzel misafir anlayışları, sahip olduğu tabiat güzellikleri, mesire yerleri, yüksek ovaları, tarihi, kültürel, turistik değerleri ve kaplıcalarıyla gezilip görülmesi gereken en güzel illerimizden biridir. Türkiye'nin ilk Millî Parkı olan Çamlık Millî Parkı, Akdağ Ormanları, Şebekpınarı Mesire alanı, Kazankaya Vadisi ve Gelingüllü barajı gibi yerler Yozgat'ta Batı Anadolu ağzı kullanılmaktadır.18 spor, dinlence ve piknik alanlarıdır.
Şehrin yöresel yemekleri testi kebabı, arabaşı, madımak ve tas kebabıdır. Parmak çörek, Yozgat'a mahsus özel bir ekmek türüdür.
Yozgat'ın en tanınmış ormanı Yozgat Çamlığı'dır. Türkiye'deki İlk millî park olup devlet tarafından korunmaktadır.
Endemik bitki türü olarak, dünyada sadece Yozgat ve Kastamonu'da Bulunan İspir Meşesi ve Yozgat Adaçayı (Salvia Yosgadensis) bulunmaktadır.20
2018-2019 Sezonu sonunda Yozgat’ın BAL’daki futbol takımı Yozgat 1959 FK, 3. Lig'e çıkmıştır. Voleybol Erkekler 1. Ligi'nde Sorgun Gençlik, lig 3.'sü olmuştur. Hentbol Erkekler 1. Ligi'nde Yozgat Bozokspor, Süper Lig'e çıkmıştır. Hentbol kadınlar takımı Yozgat Aile ve Sosyal Pol.GSK 2. Lig'i beşinci sırada bitirmiştir.
Ziraat Türkiye Kupası'nda Yozgat 1959 FK, ilk turda elenmiştir.
Önemli spor tesisleri: Yozgat Bozok Stadı (8.260), Rıza Kayaalp Spor Salonu (2.500), Yozgat Olimpik Yüzme Havuzu (500).
Orijinal kaynak: yozgat (il). Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Oğuzlar (Türkmenler), Prof. Dr. Faruk Sümer. ↩
Kazakistan'daki Bozok tarihi yerleşimi http://www.youtube.com/watch?v=0j6x2Hu9PjU ↩
Kazakistandaki Bozok tarihi yerleşiminde kazıladr http://www.madenimura.kz/kk/culture-legacy/region/akmola_oblast/excavation/bozok-1 ↩
Eski Harfli Türkçe kitaplardan COGRAFYA-I MUFASSAL-MEMALIK-I OSMANIYE . Hicri 1304 yılı. s. 227 . http://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/KUTUPHANEDE%20BULUNAN%20DIJITAL%20KAYNAKLAR/KITAPLAR/EHT/197102615%20COGRAFYA-I%20MUFASSAL-MEMALIK-I%20OSMANIYE%20%28EHT%29/197102615.pdf ↩
Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) ↩
https://yozgat.ktb.gov.tr/TR-92801/sarikaya-roma-hamami.html ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page